2008 сыл тохсунньу 15 күнүттэн "РФ олохтоох салайыныыны тэрийии уопсай тускулларын туһунан" Сокуон туттууга киирдэ. Бу сокуонунан олохтоох салайыныы, ол эбэтэр олохтоох дьаһалталар баһылыктара уонна анаан-минээн боломуочуйаламмыт дуоһунастаах дьон кэккэ нотариальнай үлэни толорор бырааптаахтар. Манан сибээстээн, Саха Республикатын Нотариальнай палататын президенэ Дмитрий Коркинтан бэйэтин санаатын үллэстэригэр көрдөстубут.
Дмитрий Дмитрие вич, бу сокуон нэһилиэнньэҕэ уонна нотариакка туох туһалаахбуолуой?
Бу федеральная сокуону ылыныы ыраах сытар, куһаҕан суоллаах-иистээх нэһилиэктэргэ нэһилиэнньэ нотариаль най хааччыллыыта уустуктар- дааҕын кытта сибээстээх. Бастатан туран, гражданнар олохторун дьаһахтарын чэпчэтиигэ уонна тупсарыыга, кинилэр сокуоннай бырааптарын уонна интэриэстэрин олоххо киллэриигэ туһуланар. Сокуон туттуллуута нэһилиэнньэ кыһалҕатын чэпчэтэр. Оройуон киинигэр эбэтэр куоракка нотариуска айанныахтааҕар нэһилиэк дьаһалтатытар тиийэр быдан судургу. Ол эрээри, сокуон күүһүгэр киирээтин кытта ыйытыы элбээтэ, сокуон хаһан оннун булуор диэри ый ытыы бараммат чинчилээх.
Нотариальнай общество бу сокуону хайдах ылынна?
Саарангныыр. Тоҕо? Нотариальнай үлэни толорор бырааптаах дьоҥҥо ирдэбил сокуоҥҥа ахтыллыбатах. Соку он күүһүгэр киирбитин кэнниттэн Россия Юстициятын министерствота таһаарбыт Инструкциятыгар бу ирдэбиллэр, хомойуох иһин, эмиэ ахтыллы батахтар. Билигин нотариустар үлэлэрэ элбээбит, кинилэр оруоллара уонна эппиэтинэстэрэ үрдээбит кэмигэр бу дуоһунаска үлэлииргэ үрдүк юридическая герэхтээх, юридическай идэҕэ стажтаах буолуохха наада, идэҕэ үрдүк бэлэмнээх буолуга экзамен туттарыллыахтаа), нотариальнай өҥөнү оҥортуга лицензия ылыллыахтаа уонна иллэҥ дуоһунаһы сүгэр туһугар кон курсу ааһылгыахтаах. Маны тэҥэ нотариус кэпсэтии сокуоннайа суох туоһуламмыт түбэлтэтигэр гражданнар уон на биирдиилгэн дьоннор хоромньуларын толуйар инниттэн бэйэтин үйэтин сыл ахсын страховкалыы э уонна идэтин таһымын мелдьи үрдэтэр эбээһинэстээ). Сөптөөх бэлэми ааспатах дьон нотариаль най үлэни толордохторуна, докумуоннары үчүгэйдик онгоруохтара суоҕа, алҕас тахсан гражданнарга эрэ буолбакка, бэйэлэригэр кытта куһаҕан содулланыа. Олохтоох салайыныы органнарэн дуоһунастаах дьонноро ноториальнай үлэни толороллоруь хонтуруоллуур боппуруос сокуонгнга эмиэ ыйыллыбатах. Мөккүөр тахсар, ону тэҥэ хорэмньуну толуйуу түбэлтэтигэр эппиэтинэһи сүгүү боппуруэһа суох. Биһиги холобурбутугар нотариустар үлэлэрэ хас да таһымкга хонтуруолланар -- Нотариальнай палата, Федеральнай регистрационнай сулууспа управлениетын органарын боломуочуйаларын иһ инэн, суут уонна нолуок органнарын.
Республикаҕа сокуону толорууну хайдах саҕалаатыгыт? Ыарахаттар бааллар дуо?
Билигин үгүс муниципальнай тэриллиилэр олохтоох дьаһалталар баһылыктарыгар уонна анаан-минээн боломуочуйаламмыт дуоһунастаах дьоҥҥо илии баттааһын образецтаах уонна бэчээт оттискалаах нотариальнай улэни толорор боломуочуйаны биэрэр туһунан дьаһаллар уонна би- рикээстэр куоппуйаларын Фе- деральнай регистрационнай сулууспа CP управлениетыгар уонна CP Нотариальнай палататыгар хайыы уйэ ыыттылар. Чопчу муниципальнай тэриллиигэ бу дьаһал төһө туһалааҕын этэр уустук. Олох тоох дьаһалталар салайааччыларын бу боппуруоска тиэтэл лээх, толкуйдамматах быһаарыылары ылымматтарыгар сэрэтиэҕи баҕарыллар.
Республика нотариальнай палатата чааһынай нотариустар бары нотариальнай уокуруктар үгүс нэһилиэктэрин хабан туран, нэһилиэнньэни киэнгник хааччыйалларыгар туһуламмыт кэккэ дьаһаллары былаанныыр. Нотариустар бэйэлэрин нотариальнай уокуруктарыгар хас биирдии муниципальнай тэриллии дьаһалтатын кытта сөбүлэһиннэриллибит графигынан көһө сылдьан нэһилиэктэри хааччыйыахтара, Маныаха нэһилиэнньэни нотариальнай хааччыйыы хаачыстыбатыгар уонна суһаллык барыытыгар улахан болҕомто ууруллуо. Ол эбэтэр биһиги нотариустарбыт көхтөөхтүк үлэлиир нотариат концепциятын баһылыахтаахтар уонна олоххо киллэриэхтээхтэр. Маннык буолбатаҕына үлэ-хамнас табыллыа суоҕа. Бэйэни үбүлэнэр усулуобуйаҕа үлэлиир чааһынай нотариустары тутан олорор кыаллыбатыгар тиийэр. Бары муниципальнай тэриллиилэргэ олохтоох дьаһалталар баһылыктарыгар уонна анаанминээн боломуо- чуйаламмыт дуоһунастаах дьоҥнго нотариустар боломуочуйаларын биэрии үчүгэйдик толкуйданыллыахтаах итиэннэ республика нотариальнай уокуруктарын нотариустарын кытта сөбүлэһиннэриллиэхтээх дии саныыбыт. Бу федеральнай сокуону толорууну туох эмэ төрүөтүнэн нэһилиэнньэ нотариальнай өттүнэн хааччыйыллыбат нэһилиэктэриттэн саҕалыыр наада.
Кыра бөһүөлэктэргэ бары бэйэ-бэйэлэрин үчүгэйдик билэллэр уонна аймахтар ыкса сибээстэһэллэр. Холобур, дьаһалта баһылыга эбэтэр нотариальнай үлэни толорор боломуочуйалаах специалист дэбиэринэс биэриэхтээх дьон суохтарыгар, кинилэр "көрдөспүттэрин" уонна кэлин үҥсэ -харса сылдьыахпыт суоҕа диэн "эрэннэрбиттэрин" аанньа дэбиэринэһи эбэтэр илии батт ыны дьиҥнээх диэн туоһулур түгэннэрэ баар. Бу сокуону кэһии күүтүллүбэтэх өттүнэн эргийиэн сөп.
Холобур аҕалыаххын сөп дуо?
Дьаһалта специалистара туоһулаабыт дэбиэринэстэрэ албын буолан хаалбыт түбэлтэлэрэ арыйыллыбыттара. Бу дьыл олунньутугар дьаһалта специалиһа хамсаабат баайы-дуолу дьаһайарга туоһулаабыт дэбиэринэстээх бэрэстэбиитэл нотариуска кэлэ сылдьыбыта. Нотариус дэбиэринэс чахчы туоһуламмытын бигэргэттэрээри бөһүелэк дьаһалтатыгар тиийбит. Дьаһалтаҕа маннык дэбиэри- нэс бэриллибэтэҕин эппиттэр, ону ааһан бу дэбиэринэһи туоһулаабыт специалист ман на үлэлээбэтэҕэ икки сыл буолбут. Онон, дэбиэринэс дьаһалтаҕа бигэргэтиллибэ- тэҕэ быһаарыллыбыт. Хамсаабат баайы-дуолу, ону тэҥэ ав тотранспорт средстволарын атыылааһын дуогабардарын эмиэ итинник туоһулаабыт түбэлтэлэрэ бааллар. Көстөрүн курдук, кыһалҕалар суох буолбатахтар. Федеральнай регистрационнай сулууспа управлениетын, интэриэстээх атын государственнай органнары, ону тэҥэ муниципальнай тэриллиилэр баһылыктарын кытта күүспүтүн түмэн биир санааҕа кэлиэхпит уонна бу Федеральнай сокуон балаһыанньатын олоххо киллэриэхпит диэн эрэнэбин.
Николай КИПРИЯНОВ
Газета "СахаСирэ",